در نجوم آماتوری, اغلب با اصطلاحاتی بر میخوریم که هر یک تعریفی خاص دارند و نشان دهنده موقعیت یا رویدادی خاص هستند.

منجمین با تجربه با این اصطلاحات آشنا هستند و برای توضیح رویدادها از این اصطلاحات استفاده می کنند.

برای آشنائی علاقه مندان به رویدادهای نجومی, به تشریح تعدادی از رایج ترین اصطلاحات نجومی در بین منجمین خواهیم پرداخت.

واژه هائی همچون مقارنه-مقابله-بیشترین کشیدگی-تربیع-گذر-گرفت-حضیض و اوج و ...

مقارنه

از رایج ترین پدیده نجومی که هرماهه بین اجرام آسمانی روی میدهد مقارنه یا نزدیکی ظاهری اجرام آسمانی به یکدیگر است.

مقارنه در اصل, به نزدیکی ظاهری اجرام منظومه شمسی به خورشید اطلاق میشود.هنگامیکه یکی از سیارات منظومه شمسی از دید ما به نزدیکترین

فاصله از خورشید برسد مقارنه روی داده است.در این هنگام ما به دلیل درخشندگی زیاد خورشید این پدیده را نمیبینیم و در واقع بدترین حالت رویت

سیارات زمانی است که در حالت مقارنه با خورشید قرار میگیرند.در مقارنه سیارات حتما سیاره نباید در نقطه ای که خورشید هست قرار بگیرد و به دلیل

تفاوت مداری سیارات با هم اغلب با چند درجه فاصله از بالا و پائین خورشید گذر خواهد کرد.

ماه نو زمانی شکل میگیرد که ماه در نزدیکترین فاصله از خورشید رسیده است.به دلیل اختلاف 5 درجه ای صفحه ی مداری ماه با دایره البروج,اغلب ماه

یاازبالا یا از پائین خورشید گذر میکند و مقارنه در آنزمان شکل میگیرد.در بعضی مواقع نیز این مقارنه به صورتی روی میدهد که ماه درست از مقابل

خورشیدگذرمیکند که در این زمان خورشید گرفتگی به وقوع میپیوندد.

سیارات زبرین همچون مریخ و مشتری که خارج از مدار زمین قرار دارنددر هر بار گردش زمین به دور خورشید و با توجه به سرعت سیاره ی مورد نظر یکبار

در حالت مقارنه قرار میگیرند ولی سیارات زیرین یعنی عطارد و زهره دو بار در حالت مقارنه قرار میگیرند.یکبار هنگامیکه از بین خورشید و زمین عبور میکنند

که به این حالت مقارنه درونی یا داخلی میگویند که گهگاه این مقارنه با جایگاه خورشید تلاقی می کند و پدیده نادر و زیبای گذر سیارات درونی رخ

میدهد.و یکبار هنگامیکه سیارات داخلی به آنسوی خورشید رسیده و مقارنه بیرونی روی میدهد.

در تصویر زیر زهره در حالت مقارنه درونی قرار دارد.

در تصویر زیر زهره در حالت مقارنه بیرونی قرار گرفته است.

(تصاویر از ویکی نجوم)

به غیر از مقارنه ماه و سیارات با خورشید, گهگاه در آسمان شب نیز شاهد نزدیکی ماه و سیارات به یکدیگر و یا به ستارگان پرفروغ و یا اجرام عمقی

آسمان و حتی دنباله دارها هستیم.شاید بارها شنیده باشید که در یک شب و ساعتی خاص ماه با سیاره یا جرمی پرفروغ و قابل توجه به مقارنه

میرسد.در این هنگام فاصله ظاهری ماه با آن جرم به زیر 3 درجه خواهد رسید.

البته خیلی از منجمین فاصله ظاهری بیشتر از سه درجه را نیز مقارنه میگویند و این بستگی به موقعیت خاص رویداد دارد و کمی هم سلیقه ایست.

در تقویم نجومی ایران به فاصله های زیر 3 درجه مقارنه,به فاصله ظاهری زیر یک درجه مقارنه نزدیک و به فاصله بالای 3 درجه همنشینی گفته میشود.

همچنین هر بار که واژه مقارنه به تنهائی مورد استفاده قرار بگیرد منظور مقارنه آن جرم با خورشید است.برای مثال مقارنه مریخ یا مقارنه مشتری

و هر بار که مقارنه دو جرم با یکدیگر به غیر از خورشید مد نظر باشد نام هر دو جرم را ذکر میکنیم.مثل مقارنه مشتری با خوشه پروین یا ماه

 مقارنه سیاره عطارد و زهره در نزدیکی ماه(عکس از ویکی پدیا)

مقابله

مقابله حالتی است بر خلاف مقارنه.

هنگام مقارنه سیارات بیرونی منظومه شمسی خورشید همیشه میان زمین و سیاره مورد نظر قرار میگرفت ولی در حالت مقابله زمین میان خورشید و سیاره مورد نظر قرار میگیرد.

بر خلاف مقارنه سیارات با خورشید, که بدترین زمان رویت سیارات میباشد, حالت مقابله بهترین زمان رصد یک سیاره میباشد.هنگام مقابله سیاره نسبت به خورشید, کشیدگی 180 درجه ای پیدا خواهد کرد و در ست در نیمه شب به خط نصف النهار خواهد رسید.

در هنگام مقایله, سیارات همزمان با غروب خورشید, طلوع کرده و همزمان با طلوع خورشید, غروب میکنند.بنابراین بیشترین زمان رویتشان در هنگام مقابله میباشد و همچنین در این زمان به نزدیکترین فاصله از زمین خواهند رسید که در نتیجه بزرگتر و درخشانتر خواهند بود.البته همیشه اینطور نیست و به حضیض مداری سیاره با زمین نیز مربوط میشود.اگر مقابله در زمان حضیض مداری زمین و سیاره مورد نظر روی بدهد اصطلاحا مقابله مطلوب روی داده است.

 (تصویر از ویکی نجوم)

کشیدگی

فاصله ظاهری سیارات نسبت به خورشید از نگاه ناظر زمینی کشیدگی نام دارد.

هنگام مقارنه سیارات با خورشید گرفتگی زاویه کشیدگی صفر است و هنگام مقابله سیارات بیرونی زاویه کشیدگی 180 درجه است.

کشیدگی بیشتر برای سیارات داخلی منظومه شمسی به کار گرفته میشود.این سیارات به دلیل اینکه در مدار کوتاه تری نسبت به زمین قرار دارند همیشه در نزدیکی خورشید قرار دارند و هیچگاه طول شرقی غربی آسمان طی نمیکنند.

این سیارات در چرخش خود به دور خورشید گاهی به نقطه ای از آسمان میرسند که بالاترین حد کشیدگی نام دارد و بالاتر از آن هرگز دیده نخواهند شد و سپس دوباره به خورشید نزدیک میشوند.

اگر زمین را راس یک زاویه در نظر بگیریم خورشید و سیاره داخلی این زاویه را تشکیل میدهند.در مورد عطارد بیشترین حد کشیدگی حدود 28 تا 29 درجه است و در مورد سیاره زهره بیشترین حد کشیدگی در حدود 47 درجه میباشد.

این سیارات در هنگام بیشترین کشیدگی در بهترین حالت رصدی نیز قرار میگیرند و بیشترین ارتفاع از افق را دارند.این سیارات به همین دلیل همیشه یا در آسمان صبحگاهی و یا در آسمان شامگاهی قابل رویت هستند.

بسته به اینکه در شرق یا غرب خورشید باشند کشیدگی غربی و کشیدگی شرقی روی میدهد.

(تصویر از ویکی نجوم)

تربیع

تربیع نیز در واقع نوعی کشیدگی است.

هرگاه سیارات منظومه شمسی از هنگام مقارنه با خورشید تا هنگام مقارنه بعدی زاویه ی نود درجه با خورشید بسازند هنگام تربیع سیاره است.

در واقع سیاره در مسیر حرکت خود از هنگام مقارنه با خورشید تا مقارنه بعدی ابتدا به تربیع غربی و سپس مقابله و پس از آن به تربیع شرقی میرسد.در این مسیر ابتدا یک چهارم آسمان (تربیع غربی)و سپس نیمی از آسمان (مقابله)و سپس سه چهارم آسمان (تربیع شرقی)را طی میکند.

قمر زمین نیز, در حرکت ماهانه خود, دوبار به تربیع میرسد که کمی با تربیع سیارات متفاوت است.در تربیع ماه ,هنگامی که نیمی از ماه روشن و نیمی دیگر آن تاریک باشد تربیع روی داده است لیکن دقیقا در این حالت زاویه 90 درجه با خورشید ایجاد نمیکند و مقداری از نود درجه کمتر است.ولی سیارات هنگام تربیع دقیقا زاویه نود درجه ایجاد میکنند.(ماه در هنگام تربیع حدود 89/51 درجه کشیدگی دارد)

سیارات زهره و عطارد به دلایلی که قبلا ذکر شد(قسمت کشیدگی) هیچگاه به زاویه نود درجه نمیرسند ولی دیگر سیارات منظومه شمسی تربیع شرقی و غربی دارند.

در هنگام کشیدگی, سیارات نسبت به خورشید موقعیت غربی یا شرقی پیدا میکردند.

در تربیع نیز, سیارات نسبت به خورشید در حالت تربیع شرقی یا غربی قرار میگیرند.